De Moergestelse  Standermolen. door Noud Smits

 

 In tegenstelling tot de Kerkhovense molen, die van 1895 dateert en behoort tot het type "ronde stenen stellingmolen" , is de molen van Moergestel van veel vroegere datum en wordt aangeduid als een "gesloten standerdmolen". Hij ontleent zijn naam aan het feit, dat een grote, recht opstaande massieve eiken spil, de totale molen draagt. Deze spil of standerd c.q. standaard zorgt ervoor, dat men, als men op de molen staat, een onevenwichtig gevoel krijgt. Immers, de molen is constant in beweging.

Rond de standerd is de molenkast gebouwd en het inwendige wordt gevormd door het luiwerk, waarmee de zakken, eenmaal gevuld, naar beneden worden gehesen; de steenzolder, waar een koppel stenen ligt (de ligger en de draaier) en soms zelfs twee koppels molenstenen; de maalzolder, waar het meel, dat via de openingen tussen de molenstenen, in een opvangbak terecht komt en uiteindelijk belandt in de zakken.

 

Heel belangrijk op de molen is de vang, een rem, die gebruikt moet worden als de molen een te grote snelheid heeft. Als de molen bijvoorbeeld "vol zeil"  zou hebben en er steekt onverwacht een flinke storm op, dan kan de molen op hol slaan. De molenaar kan door de kijkgaten zien en voelen uit welke richting de wind gaat waaien en hij kan dan de molen verkruien. Vroeger gebeurde het, dat de molenaar de wieken in een bepaalde stand zette om zo "berichten"  aan te kondigen: van een geboorte, van een sterfgeval, maar ook als er niet gemalen werd, zodat de boeren niet tevergeefs naar de molen hoefden te komen om hun zakken graan aan te bieden.

De molen aan de Schoolstraat in Moergestel behoort tot het oudste molentype van ons land. In de oude archieven komen we al in de 12e eeuw de vermelding tegen van een molen in Moergestel. Daarmee is uiteraard niet gezegd, dat de huidige molen aan de Schoolstraat uit die tijd dateert. W�l weten we, dat de oude molen al in 1280 genoemd wordt als "Jan van Gestele aan Wouter die Bie zijn windmolen in Gestele had uitgegeven om 7 mud rog Bossche maat op St. Geertruid, volgens een brief, bezegeld door Jan van Gestele anno millesimo CC me octuagesimo (1280), dominica aute festum beati Severine."

 

In 1483 wordt de exacte locatie van de molen aangeduid als zijnde "in den Molenacker in die Heysense ackeren aan die Broeczijde". In 1564 krijgen we een nadere specificatie van de molen als de oude geschriften het volgende onthullen: "Cornelis Denijs Mutsaerts belooft aan heer en broeder Nicolaes Denijs Mutsaerts, penschier des convents ende goetshuys van Tongerlo, t.b.v. �t convent een rente van 108 Carolusgulden op Lichtmis uit den wyntmolen en rossenmolen inde Heysensackeren en uit de huysinge daarbij, 22 dec. 1564."

Tussen 1850 en 1860 (vermoedelijk in 1854) is de molen van "De Brem" in Moergestel, nabij Biest-Houtakker, en de Broekzijde (bekend als de Molenakkers) overgebracht naar de Akkerstraat, de huidige Schoolstraat. In 1897 werd de watermolen aan �t Stoct (Stokeind in Moergestel) afgebroken en toen werd �t Stoom aan het Rootven gebouwd (overigens in 1984 gesloopt om plaats te maken voor het toenmalig postkantoor, de huidige supermarkt Jumbo).

 

Duurzaamheid is een modewoord. Duurzaam behoud van ons cultureel erfgoed is van belang om aan huidige en toekomstige generaties het verhaal van de Nederlandse geschiedenis te kunnen blijven vertellen.